Eugen von Böhm-Bawerk (1851-1914) to jeden z ojców założycieli i prekursorów prakseologicznej szkoły austriackiej. Jest również uważany za jednego z ważniejszych kontynuatorów myśli zapoczątkowanej przez Carla Mengera. Znany jest również z wyjątkowo obszernej, wnikliwej i trafnej, krytycznej analizy laborystycznej teorii wartości Karola Marksa (Link). Reprezentował pogląd, w którym stopa procentowa jest oparta na preferencjach czasowych ludzi. A czym tak naprawdę one są?
1. Preferencja czasowa w powiązaniu ze stopami procentowymi
Procent pierwotny dzieli się na:
– procent surowy, stanowiący wynagrodzenie za ryzyko, poniesione koszty i niezbędna amortyzacje
– procent surowy – wynagrodzenie z tytułu prawa własności.
Kategoria procentu czystego jest podstawą tzw. pozytywnej teorii procentu, która opiera się na twierdzeniu, że ludzie wyżej cenią dobra teraźniejsze niż dobra przyszłe. Powstaje przez to nadwyżka (agio) wartości dóbr obecnych w stosunku do dóbr przyszłych. Preferencja czasowa, jest to stosunek teraźniejszej satysfakcji u ludzi w stosunku do przyszłej satysfakcji, a gdy mamy na myśli o to samo dobro i tą samą satysfakcję, można powiedzieć, że jest to stosunek chęci posiadania teraźniejszego dobra w stosunku do przyszłego dobra. Oczywiście można też przyjąć w uproszczeniu, że jest to stosunek konsumpcji do oszczędności. Z preferencją czasową związana jest więc dolegliwość oczekiwania. Każdy człowiek porównuje jaką dla niego będzie miała wartość zaoszczędzonych przez niego dóbr konsumpcyjnych w przyszłości, jeśli postanowi wstrzymać się od teraźniejszej konsumpcji. Przy zasadzie ceteris paribus (inne takie samo), jeśli oszczędności się zwiększają, to preferencja czasowa maleje. Nieregulowana przez państwo nie osiągnie zera ani nie spadnie poniżej niego, ponieważ niemożliwe jest jakiekolwiek zastopowanie konsumpcji.
2. Roczne okręgi koncentryczne
Dla Bawerka „kapitał jest niczym innym, jak kompleksem dóbr pośrednich, które pojawiają się na różnych poziomach okrężnej podróży”. Spostrzeżenie Mengera, że dobra kapitałowe znajdują się w różnej odległości od konsumpcji, przedstawił na własnym „modelu” rocznych okręgów koncentrycznych:
Według tego schematu, wiele produktów pośrednich odbywa różna drogę okrężną. Jedne dłuższą, inne krótszą. Każdy okrąg reprezentuje jeden rok, a twierdzenie zgadza się z tym, że kapitał nie jest jednorodny. Jedne dobra znajdują się dopiero na początku drogi, a inne już kończą swój bieg w okresie produkcji. Pokazuje to, że czas odgrywa bardzo istotną w postrzeganiu zjawisk ekonomicznych. Dobra będące już na rynku można nabyć w każdym momencie, ale czas potrzebny na wyprodukowanie dobra od momentu wydobycia surowców do sprzedaży finalnej jego „wersji” przeznaczonej dla konsumentów z punktu widzenia analizy ekonomicznej jest równie ważny. Natomiast przedsiębiorcy czy konsumenci nie zwracają uwagi, jak przebiega proces produkcji dobra, a co za tym idzie, ekonomia nie może i nie powinna zajmować się analizą wyłącznie z punktu widzenia ekonomisty lub przedsiębiorcy.
3. Metody okrężne na przykładach
Kapitalizm wyrażony prywatną własnością środków produkcji oraz wolnym rynkiem, który powodował rozwój, Bawerk wytłumaczył zasadą metod okrężnych. Metoda ta towarzyszy ludzkości odkąd zaczęła ona wytwarzać jakiekolwiek dobra. Oto prosty przykład dotyczący Robinsona Cruzoe. Jeśli chce on wydostać się z wyspy musi zbudować łódź. Aby ją zbudować może to zrobić na dwa sposoby, albo ręcznie albo wytworzyć pomocne mu narzędzia. Metoda okrężna spowoduje wydłużenie etapów budowy łodzi o wytworzenie narzędzi, przykładowo siekiery do ścięcia potrzebnych drzew i ewentualnie jakiś ostrych narzędzi do innych zastosowań przy budowie. Jest to bardziej okrężna metoda i w ten sposób poświęcając czas na zorganizowanie narzędzi, Cruzoe może szybciej i efektywniej zbudować zamierzoną łódź.
Innym przykładem niech będzie przemysł samochodowy. Na początku auta były proste i mało skomplikowane. Potem zaczęto z czasem je ulepszać stosując metody okrężne poprzez dodawanie nowych części. Zastosowanie np. wyświetlacza elektronicznego na desce rozdzielczej spowodowało, że trzeba było wytworzyć nowy produkt, bardziej zaawansowany technologicznie. W ten sposób coraz więcej zaczęto wykorzystywać części przy produkcji lub zastępować stare przestarzałe czy mało wydajne elementy. Wygodne fotele, klimatyzacja, komputer pokładowy, wyciszanie wnętrza czy też prace poprawiające stabilność jazdy i komfort prowadzenia. Wszystko wymagało nowych nakładów pracy i środków na przestrzeni lat. Metody produkcji stawały się coraz bardziej okrężne.
Zauważalnym jest, że produkcja pewnych dóbr musi się zakończyć, aby dać szansę na wytwarzanie nowych. Jest to naturalny proces również warunkujący postęp. Gdyby chronić przed upadkiem wszystkie coraz mniej rentowne zakłady, kosztem nowych, wydajniejszych i lepszych jakościowo/technologicznie, można by było tym sposobem skutecznie zatrzymać proces rozwoju technologicznego gospodarki.
Austriacka rola czasu w procesie produkcji miała pewien wpływ na szkołę szwedzką, jak i kierunek formowanych przez jej niektórych przedstawicieli (Knut Wicksell).
4. Średni okres produkcji
Bawerk próbował również określić ile trwa średni okres produkcji. Koncepcja spotkała się z wieloma krytycznymi wypowiedziami, ze strony innych szkół ekonomii jak i samych Austriaków. Aby spróbować dojść do odpowiedzi na postawione twierdzenie, należałoby odrzucić zasadę, że wartości są subiektywne, a kapitał musiałby zostać ujednolicony, tak jak w dzisiejszej koncepcji neoklasycznej.
#ciekawostki #ekonomia #austriackaszkolaekonomii #ase #gospodarka #szkolaaustriacka #kapitalizm #gruparatowaniapoziomu
Powered by WPeMatico